ตราสารอนุพันธ์คืออะไรนะ?

ตราสารอนุพันธ์เป็นอะไรที่ยังคงค้างคาใจและเป็นปริศนา รู้แต่ว่ามันมีความเสี่ยงและได้ผลตอบแทนเยอะ หลายๆคนก็เลยถามว่า ทำไมไม่ลองเสี่ยงกันดูละนะ ได้คงรวยไปเลย (แหม... ถ้าไม่ได้ก็คงจนไปเลยไหมครัช) มันเป็นอะไรที่ผลตอบแทนสูงสุดในกลุ่มของเครื่องมือการลงทุนในปิรามิดความเสี่ยง ก็จะมาเล่าให้เป็นความรู้ง่ายๆนะครับว่า ตราสารอนุพันธ์เป็นอย่างไร ด้วยบทนิทานของกระผม ด้านล่างนี้

ตราสารอนุพันธ์ปัจจุบันใช้กันมาก และมีตัวอย่างให้เห็นในส่วนของสัญญาซื้อขายล่วงหน้า คำว่า "ล่วงหน้า" มันก็บอกอยู่แล้วว่าซื้อขายกันวันนี้ล่วงหน้า ใช่มะ? ถ้ากล่าวง่ายๆก็คือ สัญญากันวันนี้เลยว่าจะซื้อราคาเท่าไหร่ เดี๋ยวอนาคตก็ค่อยมาจ่ายเงินกัน พอเป็นอย่างงี้แสดงว่ามันจะต้องมีการคุยว่า อะไรที่จะเป็นของที่สัญญากัน เราเรียกของชิ้นนั้นด้วยคำว่า "สินทรัพย์อ้างอิง" และแน่นอนว่าของพวกนี้ราคามันจะเปลี่ยนไปเปลี่ยนมาได้บนเงื่อนไขต่างๆของมัน สินทรัพย์อ้างอิงที่เราสามารถยกตัวอย่างได้ก็เช่น

1. สินค้าเกษตร - ข้าว ยางพารา กุ้ง

2. สินค้าโภคภัณฑ์ - น้ำมัน ทอง วัตถุมีค่า

3. พวกอะไรที่เกี่ยวกับเงินๆทองๆ - ดอกเบี้ย อัตราแลกเปลี่ยน ราคาหุ้น 

4. อื่นๆ - ค่าระวางเรือ อากาศ ปริมาณน้ำฝน  แผ่นยางรมควัน

ของที่ซื้อขายพวกนี้ มันต้องคาดการราคาเพราะราคามันขึ้นลงอยู่ตลอดเวลา บอกไม่ได้ว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร การซื้อตราสารอนุพันธ์ หรือสัญญาซื้อขายล่วงหน้ามันมีวัตถุประสงค์ดั่งเดิมคือ "การป้องกันความเสี่ยง" เช่น ตัวอย่าง ชาวนากับพ่อค้า

สมมติว่า พ่อค้าเขามาซื้อข้าวจากชาวนาเนี่ย เขาก็ทำธุรกิจไป ซื้อจากชาวนาแล้วก็ไปขายต่อ แล้ววันดีคืนดี ด้วยประสบการณ์ของเขาเห็นว่า ฤดูกาลหน้าราคาข้าวจะแพงขึ้นไปอีก เขาก็เลยบอกชาวนาว่า ขอทำสัญญาซื่อล่วงหน้าตอนนี้เลย ก็มีการตกลงราคากัน สมมติตกลงที่ราคา $20 พอค้าอาจจะมองเห็นอนาคตว่าราคาข้าวอาจจะแพงขึ้นไปอีกเป็น $30 นั่นก็หมายความว่า

ถ้าพ่อค้าคาดการถูก

ฤดูกาลต่อไป ราคาข้าวที่มารับกับชาวนาคือ $30 จริงๆ เขาก็เอาสัญญามาให้ชาวนาดูว่า เราตกลงกันที่ %20 นะ พ่อค้าเอาไปขายต่อก็จะได้กำไรมหาศาล ส่วนชาวนาก็จะเสียโอกาสที่จะได้รับเงินเพิ่ม เพราะสัญญาทำไว้ที่ราคาต่ำกว่าในตลาด

ถ้าพ่อค้าคาดการผิด

ฤดูกกาลต่อไปราคาข้าวตกต่ำสุดๆๆๆๆๆ เหลือแค่ $10 พ่อค้าก็คงเตรียมชิ่ง แล้วชาวนาก็จะมาบอกว่า จ่ายมา $20 เดี๋ยวนี้นะ ในรูปแบบที่ 2 นี้ ชาวนาที่ทำสัญญาล่วงหน้าก็จะโชคดีได้รับเงินมากกว่าชาวนาคนอื่นในตลาด ส่วนพ่อค้าก็จะต้องแบกรับการขาดทุนไป

พอจะเห็นภาพบ้างแล้วใช่ไหมครับ สัญญาล่วงหน้า มันเป็นการจับคู่กันระหว่างคู่สัญญา โดยมีสินทรัพย์อ้างอิงที่คอยกำหนดอยู่ เมื่อสิ้นสุดสัญญาก็มาดูว่ามันเป็นอย่างไร มันจะต้องมีคนได้และคนเสียเงินเสมอ นี่ล่ะครับเลยเป็นสิ่งที่มีความเสี่ยงมากที่สุด อนุพันธ์เองก็มีหลายแบบไม่ว่าจะเป็น Forward Option Futures Swap ซึ่งต้องไปอ่านต่อกันเองหลังจากอ่านบทความนี้นะครับ เพราะมีเนื้อหาการใช้งานของเครื่องมือที่ต่างกัน

ในอดีตแล้วเขาซื้อตราสารอนุพันธ์ไว้ "ป้องกันความเสี่ยง" เช่น ถ้าราคาของที่อ้างอิงตกต่ำแต่เราทำสัญญาประกันความเสี่ยงไว้ก็ยังได้เงินมาชดเชย แต่พอพูดถึงว่ามันป้องกันความเสี่ยงได้ มันก็เอามาเล่น "เก็งกำไร" ได้เช่นกัน อย่างว่านะครับการป้องกันความเสี่ยงอย่างการทำประกันมันก็ Bet กันว่า คนที่ทำประกันจะเสียหายไหม ถ้าไม่เสีย คนที่ประกันก็ได้เงินฟรีๆ แต่ถ้ามีการเสียหายก็ต้องชดเชย (ช่างใกล้เคียงเสียยิ่งอะไร)

ปัจจุบันในบ้านเราก็มีตลาดซื้อขายสัญญาล่วงหน้าอยู่หลายที่นะครับไม่ว่าจะเป็น TFEX ก็มาซื้อขายในตลาดที่อ้างอิงด้วยหุ้น AFET ก็พวกตลาดสินค้าเกษตรล่วงหน้า ในเมืองนอกอะไรก็จะมีให้เล่นเยอะแยะเลยนะครับ แต่ก็ต้องระวังความเสี่ยงให้ดีๆละ เห็นมือใหม่เจ็บกันมาหลายคนก็เลยเป็นห่วง