ยินดีต้อนรับสู่ยุคโซเชียลมีเดียแบบเก็บเงิน จาก “ถ้าไม่ใช่ลูกค้า คุณคือสินค้า” ตอนนี้เราได้เป็นทั้งสองอย่างเลย

คำกล่าวที่ว่า “ถ้าคุณไม่ใช่ลูกค้า คุณคือสินค้า” น่าจะพอคุ้นๆ หูสำหรับคนที่เล่นโซเชียลมีเดียพอสมควร คำนี้ที่จริงมีประวัติศาสตร์มานานแล้วตั้งแต่ยุคที่โทรทัศน์เริ่มเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตผู้บริโภค คำอธิบายของมันก็คือว่า ถ้าเราไม่ได้จ่ายเงินเพื่อซื้อของ/ใช้บริการ นั่นหมายความว่าเรากำลังกลายเป็นสินค้าที่จะถูกนำไปขายต่างหาก

อธิบายให้เห็นภาพอีกสักหน่อย เราใช้โซเชียลมีเดียแบบไม่ต้องจ่ายเงิน แต่วิธีที่บริษัทเหล่านี้สร้างรายได้ก็มาจากการขายข้อมูลของเราให้กับบริษัทอื่นๆ พยายามดึงดูดความสนใจให้เราอยู่ในแอปฯ นานมากขึ้นเพื่อจะได้ขายพื้นที่ตรงนั้นให้กับบริษัทที่ต้องการโฆษณา สิ่งนี้เรียกว่า “เศรษฐศาสตร์ความสนใจ” (Attention Economy)

โซเชียลมีเดียไหนดึงเราให้ใช้นานที่สุด บ่อยที่สุด คนนั้นก็ชนะ ได้เงินเยอะกว่า

นี่จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมเราถึงเป็นกลายเป็นสินค้า

แต่ตอนนี้เหมือนว่าลมกำลังเริ่มเปลี่ยนทิศ สื่อ The Wall Steet Journal รายงานว่า Meta (บริษัทแม่ของเฟซบุ๊ก) กำลังวางแผนที่จะเก็บเงินผู้ใช้งานในยุโรปเดือนละ 17 เหรียญ (630 บาท) เพื่อใช้เฟซบุ๊กและอินสตาแกรมแบบไม่มีโฆษณา

เทรนด์นี่เริ่มได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ ในช่วงสองสามปีที่ผ่านมา โซเชียลมีเดียหลายแห่งในเวลานี้เริ่มมีเวอร์ชันจ่ายเงินที่ให้ฟีเจอร์มากขึ้นหรือถ้าตอนนี้ยังไม่มีก็เริ่มมีข่าวว่าจะออกมาในอนาคตอันใกล้

รุ่งอรุณใหม่ของโซเชียลมีเดียกำลังคืบคลาเข้ามาเรื่อยๆ ยุคสมัยที่เราซื้อเคยเป็นแค่สินค้า ใช้ฟรี แต่ตอนนี้กลายเป็นลูกค้ายอมจ่ายเงินเพื่อเข้าไปเสพมีม ทวีต ข่าวซุบซิบใต้เตียงดารา ดราม่าคนด่ากัน ชีวิตคนอื่นที่หรูหราชวนฝัน อินฟลูเอนเซอร์ที่ร่างกายฟิตเฟิร์มนอนอาบแดดที่ชายหาดระหว่างท่องเที่ยวยุโรป และอัปเดตจากคนที่รู้จัก (และไม่รู้จัก) ว่าชีวิตของพวกเขาก้าวหน้าไปไกลขนาดไหนแล้ว

เว็บไซต์ชื่อดังเกี่ยวกับเรื่องเทคโนโลยีอย่าง Android Authority ออกมาคอนเฟิร์มว่าตอนนี้ TikTok เองก็เริ่มมีการวางแผนที่จะออกเวอร์ชันจ่ายเงินแบบรายเดือน 4.99 เหรียญ​ (185 บาท) ที่ไม่มีโฆษณาออกมาเป็นออปชันให้กับผู้ใช้งานในอนาคต และลืมไม่ได้เลยผู้นำเทรนด์อย่าง X หรือ Twitter ของ อีลอน มัสก์ (Elon Musk) ที่เก็บเงินเดือนละ 8 เหรียญ (300 บาท) สำหรับติ๊กฟ้าและฟีเจอร์เล็กๆน้อยๆ พร้อมการใช้งานบนแพลตฟอร์มที่มีโฆษณาน้อยลง

แม้จะไม่ใช่โซเชียลมีเดียซะทีเดียวแต่เราก็ลืม YouTube หรือ Spotify ไม่ได้ที่เก็บเงินรายเดือนสมาชิกเพื่อใช้แพลตฟอร์มแบบไม่ต้องมีโฆษณามารบกวนใจ

ถ้าใครยังจำช่วงแรกๆ ที่มัสก์ประกาศว่าจะเก็บเงินเดือนละ 8 เหรียญเพื่อการมีติ๊กฟ้าและใช้แพลตฟอร์มแบบมีโฆษณาน้อยลง หลายคนแซวบอกว่าไม่มีใครบ้าพอที่จะจ่ายหรอก กลายเป็นว่าในเดือนเมษายน 2023 จากรายงานพบว่ามีผู้สมัครใช้ติ๊กฟ้าแล้ว 640,000 คน (แต่ต้องคำนึงด้วยว่าตัวเลขนี้มาจากสิ่งที่บริษัทกล่าวและด้วยความที่เป็นบริษัทเอกชนจึงอาจจะไม่ได้ตรง 100%)

TikTok ยังไม่ได้ออกมาประกาศอย่างเป็นทางการว่าจะมีแผนเก็บเงิน แต่ข่าวลือเรื่องนี้ก็ทำให้ผู้ใช้งานมากมายออกมาแสดงความคิดเห็นว่าพร้อมจ่ายถ้าหากเปิดตัวจริงๆ

ขนาดโซเชียลมีเดียขนาดย่อมๆ ลงมาอย่าง Snapchat ก็มีเวอร์ชันเสียเงินเป็น Snapchat+ ที่มีผู้ใช้งานยอมจ่ายเงิน 4 เหรียญแบบรายเดือนราว 5 ล้านคนเพื่อจะได้ฟีเจอร์อย่างการเปลี่ยนแอปฯไอคอนหรือเห็นข้อมูลบางอย่างเกี่ยวกับโพสต์ที่ตัวเองลงไป ส่วน YouTube ปีที่แล้วรายงานว่ามีผู้ใช้งานที่จ่ายรายเดือนแล้วกว่า 80 ล้านคน

ที่ผ่านมาเราเห็นเฟซบุ๊กและอินสตาแกรมเปิดตัวระบบรายเดือนสำหรับคนที่ต้องการติ๊กฟ้าเพื่อยืนยันตัวตนไปแล้ว ถึงแม้ว่าจะไม่มีรายงานเป็นตัวเลขว่ามีคนสมัครกี่คน แต่ก็ทำให้เห็นครับว่าเทรนด์จ่ายเงินเพื่อใช้โซเชียลมีเดียต่อจากนี้จะเริ่มชัดเจนมากขึ้นเรื่อยๆ

ความแตกต่างที่กำลังเกิดขึ้นมีความชัดเจนจากโซเชียลมีเดียเมื่อ 5 หรือ 10 ปีก่อนอย่างมาก ที่เรายอมมอบความสนใจและข้อมูลให้กับเหล่าบริษัทโฆษณาที่อยู่เบื้องหลัง เพื่อแลกกับการเชื่อมต่อกับเพื่อนหรือผู้สร้างคอนเทนต์ทั้งหลาย จากเมื่อก่อนเราบอกว่า “ถ้าไม่ใช่ลูกค้า คุณคือสินค้า” ตอนนี้ดูเหมือนว่าเราได้เป็นทั้งสองอย่างเลย

มันคือระบบที่สร้างแรงจูงใจอันเลวร้ายให้กับบริษัท ต้องหาทางสร้างรายได้ให้มากขึ้นเพื่อสร้างความพึงพอใจให้กับผู้ถือหุ้นและนักลงทุน และโซเชียลมีเดียก็ไม่ใช่ที่แรกและที่เดียว ดูอย่างสายการบินแบบราคาประหยัดก็ได้ มันถูกออกแบบมาให้ตั๋วมีราคาถูก แต่บริการต่างๆ ที่เคยฟรีอย่างโหลดกระเป๋า เลือกที่นั่ง ขึ้นเครื่องก่อน หรือแม้แต่น้ำเปล่าตอนนี้ต้องจ่ายเงินซื้อหมด

ถ้าอยากสบาย ก็จ่ายเงินเพิ่ม, ซึ่งต่อไปโซเชียลมีเดียก็อาจจะเป็นแบบนี้

ยกตัวอย่าง YouTube คนที่ไม่จ่ายเงินเพิ่ม ใช้ฟรีชีวิตต้องเจอกับโฆษณาสองสามอันแบบกดข้ามไม่ได้ บางทีระหว่างคลิปก็มาอีก แล้วระหว่างนั้นก็มีหน้าต่างแจ้งเตือนว่าถ้าไม่อยากดูโฆษณาก็สมัครสมาชิกสิ หรืออย่าง X/Twitter ถ้าอยากให้คนอื่นเห็นทวีต การจ่ายเงินรายเดือนก็ช่วยขยับทวีตของคุณให้คนเห็นได้ แถมยังมีโฆษณาเพียงเล็กน้อยเท่านั้น (ไม่ใช่ไม่มีนะ) สำหรับคนที่ใช้ฟรีก็ทนดูโฆษณาเต็มฟีดต่อไป

แล้วทางเลือกของเราในฐานะที่ตอนนี้เป็นทั้งลูกค้าและสินค้ามีอะไรบ้าง?​

อาจจะฟังดูหดหู่แต่คำตอบคือทำอะไรไม่ได้มากนัก เลือกเจ้าไหนสุดท้ายยังไงตอนนี้ดูเหมือนไม่ต่างกัน ใช้ฟรีได้แต่ประสบการณ์จะแย่หน่อย เหมือนเลือกสายการบินแบบประหยัดเจ้าไหนก็ไม่ต่างกันมาก ตั๋วถูกแต่ประสบการณ์บินก็จะไม่ได้ดี ถ้าอยากบินสบายก็จ่ายเงินเพิ่ม ถ้าอยากใช้โซเชียลมีเดียโดยมีโฆษณาบ้างเล็กน้อย (หรือดีหน่อยอาจจะไม่มีเลย) และมีคนเห็นสิ่งที่เราโพสต์มากขึ้น ก็จ่ายตังเพิ่ม

แน่นอนครับ...คุณอาจจะบอกว่าเลิกใช้โซเชียลมีเดียก็ได้นี้ ใช่ครับนั่นเป็นทางเลือกหนึ่ง แต่สำหรับหลายคนอาจจะไม่ง่าย เพราะการเชื่อมต่อกับเพื่อนๆบนโลกออนไลน์ก็ยังสำคัญ หรือหลายคนแม้จะไม่ใช้ส่วนตัวก็อาจจะยังต้องใช้เพื่อทำงานหาเงินอยู่ดี